Cuốn sách Cái kiểu người Hà Nội gồm 35 truyện ngắn viết dưới dạng kí và tùy
bút viết về những nhân vật thuộc tầng lớp dưới
đáy xã hội bị số phận xô đẩy đến bước đường cùng làm mất hết nhân cách, số
phận, tính cách nhiều khổ đau, chua xót... Nhưng vẫn thấy toát lên niềm khát
khao một cuộc sống trong sạch và lương thiện cho mỗi người và cho xã hội...
Bên cạnh những dấu ấn văn
hóa truyền thống, Hà Nội văn minh náo
nhiệt đang vận động trên con đường đô thị hóa giữ vai trò quan trọng trong tâm
hồn nhà văn. Những không gian như những chứng tích, như đồng hành, nơi trải
lòng, tô đậm thêm tâm trạng và là ký ức mãi trường tồn trong tâm thức người Hà
Nội. Với tài năng nắm bắt tâm lý nhân vật, giọng
văn trữ tình và tinh tế, Ngọc Giao viết nhiều về đời sống người
Hà Nội xưa và nay, như những 'đặc sản' riêng Hà Nội mới có, những kiểu người chỉ Hà Nội mới có.
Đó là Lâm cà phê - chuyên sưu tầm tranh và chữ ký của
các nghệ sĩ; đó là "Tiên ông" Vũ Đình Long - nhà văn, nhà báo kiêm
chủ nhà xuất bản Tân Dân; đó là nhà văn đường rừng Lan Khai với niềm đam mê
sách kỳ khu; đó là Tam Lang Vũ Đình Chí với nỗi vinh nhục của nghề làm báo; đó
là hồi ức về nhà thơ Nguyễn Bính, về Lê Văn Trương, là "Chiêu niệm Vũ
Trọng Phụng"… Ðó là thú chơi cây cảnh, là chuyện sân khấu
với biết mấy vui buồn, là nghề in ấn, là chuyện những hành khất - thi nhân dân
gian cứ đêm Ba mươi là gõ ống nứa và đọc vè chúc Tết các chủ nhà để xin ăn...
(Hà nội xưa – nghề in ấn, Hà Nỗi cũ vui buồn sân khấu, cái kiểu người Hà Nội,
Bóng đá Việt Nam thời xưa, …) Có lẽ, không nhà văn nào viết về Hà Nội với lối
văn phong tục mà hay thấm thía như ông.
Tác giả đã tiếp thu những giá trị văn hóa trong văn chương châu Âu, và làm nhà văn của cuộc sống Việt Nam, cuộc sống có cội
nguồn quá khứ từ ông bà cha mẹ, và cuộc sống ngổn ngang trăm mối mà thật nhiều
nỗi khổ đau, chua xót, diễn ra hằng ngày, ngay trước mắt ông.
Trong cuộc sống ấy, có người
thuộc dòng tôn thất giàu sang, danh vọng ở Huế đã sa sút, ra tá túc ở một xó
nhỏ phố Khâm Thiên, làm nghề dạy đàn, nhưng suốt ngày nằm mọp bên bàn đèn thuốc
phiện, cô con gái tên Hương đẹp như hương như hoa hầu hạ. Kết cục, để có tiền
cho cha sống, Hương phải bán thân cho nhà thổ... Ngọc Giao nhìn rõ bản chất sự
đời, do bị xô đẩy đến hết đường sống, con người đã mất hết sự trong sạch và đã
làm những việc bất lương (truyện Ông thầy đờn). Chỉ là một truyện ngắn, nhưng
nó đủ hé mở cho người đọc thấy cảnh suy sụp tang thương của một thời đại cũ kỹ
già nua. Trong cuộc sống ấy, có những kẻ háo danh thèm được gọi là văn sĩ, đã
dấn thân vào nghiệp văn chương để rồi bị ăn những quả lừa của đám người nhốn
nháo trong cái chợ văn chương ê ẩm (Tôi là thi sĩ).. Cái xã hội thuộc địa ấy,
đầy những nghịch cảnh, nhất là những nghịch cảnh của loại người sống dưới đáy.
Ông đã phơi bày trên trang sách những số phận
đắng cay của các kỹ nữ, gái điếm với một sự xót thương; mô tả thân phận của anh
mõ làng, người đưa thư, cô gái muộn chồng...trong Người đưa thư, Hoa gạo ven
sông, Bức thư của người lấy vợ, … với một sự cảm thông, chia sẻ. Ngọc Giao viết
không ít truyện tình ái, nhiều nhân vật nữ bị sa vào giang hồ, trụy lạc. Nhưng
ông không đặc tả các cảnh trụy lạc, mà dùng một lối diễn tả tinh tế đủ để người
đọc hiểu được trạng huống trụy lạc. Có thể nói, đó là tình thương của ông đối
với nhân vật của mình, cũng là đối với người đời. Ðọc Ngọc Giao, chúng ta cảm
thấy ông luôn khát khao một cuộc sống trong sạch và lương thiện cho mỗi người,
cho xã hội con người!